09.03.2021 Барлық жаңалықтар

АНЫҚТАЛҒАН ХАОСТЫ БАСҚАРУ

АЭжБУ мен ЕҰУ ғалымдарының қатысуымен өткен вебинар

Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университетінің «Автоматтандыру және басқару» кафедрасының профессоры Ирбулат Өтепбергенов басқаратын ғылыми топ ұйымдастырған вебинарлар сериясының алғашқысы «Анықталған хаостық режимдерді басқару» болды.

Вебинар Microsoft Teams интернет-платформасында өтті және қатысушылар арасында негізінен Лев Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті және Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті сияқты беделді қазақстандық жоғары оқу орындарының өкілдері болды.

Бұл «Автоматтандыру және басқару» мамандығы бойынша бакалаврлар, магистранттар мен докторанттарды дайындайтын  «Жүйелік талдау және басқару» (ЕҰУ) және «Автоматтандыру және басқару» (АЭжБУ) кафедраларының оқытушы-профессорлар құрамының кездесуі болды деп айтуға болады. АЭжБУ «Автоматтандыру және басқару» кафедрасының профессоры, техника ғылымдарының докторы Ирбулат Өтепбергенов ұйымдастырып отырған бұл вебинарлардың мақсаттарының бірі – қызықты ғылыми бағыттар мен үрдістермен таныстыру, еліміздің әр түрлі жоғары оқу орындарының ғалымдарына сұрақтар қоюға, өз пікірін айтуға және әріптестерінің әзірлемелерін қабылдауға мүмкіндік беру.

Бұл жолы негізгі баяндамашы техника ғылымдарының докторы, ЕҰУ жүйелік талдау және басқару кафедрасының профессоры Мамырбек Бейсенби болды (суретте). Оның баяндамасының тақырыбы – «Динамикалық жүйелердің тұрақсыз және анықталған хаостық режимдерін зерттеу және басқару». Ғалымның пікірінше, техникалық жүйелердегі басқарудың жаңа мүмкіндіктері 20 ғасырдың аяғында ашылумен және анықталған хаос – тұрақты емес немесе хаостық қозғалыс сияқты ұғымды түсіндірумен пайда болды. Қазіргі заманғы бейсызықты динамикалық жүйелерде пайда болатын көптеген процестер осы құбылысқа ұшырайды.

Бейсенбидің еңбектерінде анықталған хаостық және тұрақсыз режимдерді басқарудың жаңа тұжырымдамасы ұсынылады. Бұл тұжырымдама апаттар теориясынан құрылымдық тұрақты дисплейлер класында басқару жүйелерін құруға негізделген.

Ғалым бұл тәсіл басқару жүйелерінің робасты тұрақтылығының әлеуетін шексіз арттыруға мүмкіндік береді және «оғаш аттракторлар» мен тұрақсыздықтардың пайда болуымен анықталған хаос режимінен кепілдендірілген қорғаныс болып табылады деп тұжырымдайды. Басқару заңын таңдау арқылы бейсызықты жүйенің күй теңдеуі бірнеше тұрақты стационарлық күйлері бар құрылымдық тұрақты дисплейлер түрінде ұсынылады. Бір стационарлық күйдің тұрақтылығы жоғалған кезде жүйенің болжанбайтын параметрлерінің өзгеруіне байланысты басқа тұрақты күй пайда болады. Робасты тұрақтылықтың әлеуетін арттыруға бағытталған зерттеу әдісі ретінде Ляпуновтың векторлық функциясының жаңа градиент-жылдамдық әдісі ұсынылады.

Жалпы айтқанда, анықталған хаосты басқару ғылыми тұрғыдан өте қызықты және заманауи автоматты басқару теориясының дамуындағы өзекті бағыт болып табылады. Вебинар 50-ден астам қатысушыларды жинады және сөзсіз өз міндетін орындады – ойлануға, түсінуге және жаңа ғылыми ізденістерге ой салды.

АЭжБУ «Автоматтандыру және басқару» кафедрасының профессоры Ирбулат Өтепбергеновтің ғылыми тобы ұйымдастырған вебинарлар сериясы осылай басталды. Алда түрлі елдердің ғалымдарының диалогында басқа да қызықты ғылыми тақырыптарды талқылау бар. Жіберіп алмаңыз!

"Автоматтандыру және басқару" кафедрасы