19.02.2021 Барлық жаңалықтар
2021 жылы қазақстандық оқушылар Ұлттық бірыңғай тестілеуді жаңаша тапсырады. Мектептің бас емтиханы электронды түрде өтуден басқа, түлектерге өз сәттіліктерін екі рет сынап көруге мүмкіндік беріледі. zakon.kz тілшісі Білім және ғылым вице-министрі Мирас Дәуленовпен әңгімелесіп, болашақ талапкерлерге неге дайын болу керектігін білді.
– ҰБТ-ны электронды форматқа ауыстыру туралы бірнеше рет айтылды. Міне, 2021 жылдан бастап тестілеуді жаңаша өткізе бастайды. Мирас Мұхтарұлы, тестілеудің жаңаша өткізілу барысы туралы айтыңызшы?
– Мазмұны бойынша бәрі бұрынғысынша қалады, форматы өзгермейді. Егер бұрын оқушы партаға отырып, оған қағаз нұсқасы мен жауап парағы берілсе, енді тест электронды форматта компьютерде өткізіледі. Әр түлектің оргәйнекпен қоршалған өз орны болады.
Ұлттық тестілеу орталығының сайтында электронды түрде тіркелуге болады. Мұндағы артықшылық – оқушының өзі тестілеу күнін, уақытын және орнын таңдай алуы.
Сонымен қатар, биыл грантқа үміткерлер үшін ҰБТ үш айға созылады және оны 100 күн ішінде екі рет тапсыруға болады.
Толығырақ айтып беріңізші?
– Наурыз айында ақылы негізде оқуға түсуге ниет білдірушілер үшін тестілеу өтеді, ал грантқа үміткерлер үшін біз жаңа қағидалар енгіздік. Оқушы грантқа түсу үшін ҰБТ-ны қалауы бойынша сәуір, мамыр немесе маусым айларында екі рет тапсыра алады, ал ең жақсы нәтижені конкурсқа жібере алады. Бірақ шектеулер бар – оқушы бір күнде екі рет тест тапсыра алмайды. Мысалы, егер сен ҰБТ-ны сәуір айында тапсырсаң, онда оны бірнеше күннен кейін немесе мамыр, маусым айларында қайта тапсыруға болады. Жақсы дайындалу үшін әлі де қысқа үзіліс жасауды ұсынамыз. Бірақ кез келген жағдайда, бұл оқушының таңдауы.
– Бағалау жүйесі өзгеріссіз қалады ма?
– Пәндер саны өзгеріссіз қалады – үш міндетті пән және екеуі таңдау еркі бойынша. Егер қағаз форматында жауаптың боялған нұсқасын түзету мүмкін болмаған болса, электронды форматта оқушы сұраққа оралып, жауабын өзгерте алады, бірақ тест аяқталғанға дейін.
Ең бастысы, тест нәтижелерін «Тестілеуді аяқтау» түймесін басқаннан кейін бірден алуға болады. Бұрын жауаптарды тексеруге көп уақыт кететін, балалар мен ата-аналар алаңдап, нәтижесін білу үшін кешті күткен. Қазір біз барлығын автоматтандырдық және жинаған балдар саны тестілеу аяқталғаннан кейін бірден экранға шығарылатын болады.
Ең жоғарғы ұпай саны өзгеріссіз қалады – 140.
- Ал апелляция ше?
– Егер тапсырушы қандай да бір сұрақтармен келіспесе, оларды дұрыс емес деп санаса, онда ол дереу сол жерде апелляцияға өтініш бере алады. Келесі күнді күтудің, тестілеу орталығына, жоғары оқу орнына немесе мектепке барудың қажеті жоқ, мұның бәрі электронды түрде болады.
– Оқушыларға жауап парақтарын қолмен бояудың қажеті жоқ екенін ескере отырып, тестілеу уақыты өзгереді ме?
– Біз бұрынғы уақытты – 240 минутты қалдыруды шештік. Бірақ қазір, сіз атап өткендей, оқушыларға жауап парағын бояуға бір сағат жұмсаудың қажеті жоқ, олар бұл уақытты сұрақтарды шешуге асықпай пайдалана алады.
– Кейбір ауылдар мен шалғай елді мекендерде компьютерлер жетіспейтіні жасырын емес. Ауыл оқушылары ҰБТ-ны жаңа форматта қалай тапсырады?
– Міндет – тестілеудің дұрыс уақыты мен күнін таңдау. Тестілеу орталықтары барлық өңірлерде, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкентте бар. Шалғайдағы елді мекендерде тұратын оқушылар бұрынғыдай осы орталықтар бар қалаға келіп, тестілеуден өте алады.
– Сұрақтар базасы қанша пайызға жаңартылады?
– Сұрақтар базасы жыл сайын кем дегенде 30% жаңартылып отырады. Биыл біз оқушылар әрдайым сұрайтын мәнмәтіндік тапсырмаларды қостық. Біз Қазақстан тарихы мен Дүниежүзі тарихына көп көңіл бөлдік. Көп даталарды алып тастадық деуге болады. Біз үшін ең бастысы – күндерді есте сақтау емес, тарихи оқиғалардың мағынасын түсіну. Бірақ әр пән бойынша контекстік сұрақтар болады.
Сіздің ойыңызша, жүйе ықтимал хакерлік шабуылдармен, бұзушылықтармен күреседі ме?
– Ақпараттық қауіпсіздік – бұл бірінші кезектегі мәселе. Бүкіл жүйенің орталық аппараты Нұр-Сұлтан қаласында орналасқан. ҰБТ тапсырудың өңірлік орталықтарымен байланыс жабық VPN арнасы бойынша жүргізіледі. Дұрыс жауаптар коды тек Ұлттық тестілеу орталығында.
Бұдан басқа, ҰҚК МТҚ (мемлекеттік техникалық қызмет) арқылы барлық тестілер ықтимал араласу мәніне тексеруден өтеді. Мұнда бәрі жіті ойластырылған, себебі бұл арнайы қорғалған байланыс арналары.
– Ал санитарлық талаптар жағы қалай? Оқушыларға ҰБТ алдында ПТР-тест тапсыру қажет пе?
– ПТР тестін тапсырудың қажеті жоқ. Міндетті түрде бетперде кию талабы болады. Қажет болған жағдайда Ұлттық тестілеу орталығы ҰБТ тапсыру кезінде оқушыларға бетперде береді. Сонымен қатар, біз температураны өлшейміз. Әлеуметтік қашықтық әр аудиторияда сақталады.
– Бір аудиторияда қанша адам отырады?
– ҰБТ-ға қатысушылар бұрынғыдай жеті күн емес, үш ай бойы тест тапсырады, сондықтан аудиторияның толтырылуына байланысты сұрақтар болмайды.
Тыйым салынған пәндер бойынша талаптар күшейтіледі ме?
– Біз академиялық адалдыққа көп көңіл бөлеміз. Тестілеу орталықтарының кіреберісінде, алдыңғы жылдардағыдай, металл іздегіш болады. Тыйым салынған заттардың тізімі өзгеріссіз қалады – телефондар, шпаргалкалар және басқалар. Бірақ аудиторияда не болып жатқанын көрсететін алдыңғы камерадан басқа, әр үстелдің үстіне тағы бір камера орнатылады. Ол сондай-ақ студенттің сәйкестендіруі ретінде пайдаланылады – Face ID ретінде. Оқушы отырып, тіркеліп болғаннан кейін, тапсырмаларға кіріседі. Біз прокторинг жүйесін қолданамыз.
Талапкердің әрбір қозғалысы бізге көрінетіні түсінікті. Егер ҰБТ тапсыру кезінде тапсырушының телефонды немесе шпаргалканы пайдаланғанын байқасақ, онда тестілеу автоматты түрде тоқтатылады, жүйе өшіріледі.
– Ал бақылаушылар тест тапсыру кезінде қатысады ма?
ҰБТ-ны қағаз форматта өткізген кезде біз көптеген кезекшілерді тарттық. Бір аудиторияда 3-4 адам болды. Электронды тапсыру кезінде бұл болмайды, ең көбі бір бақылаушы, өйткені бәрі камералар арқылы көрінеді.
– Сіздің бақылауларыңызға сәйкес, мектеп оқушылары тыйым салынған заттарды аз қолдана бастады, мысалы, телефондарды қолданады ма?
– Тәжірибе көрсеткендей, оқушылар ҰБТ-ға жауапкершілікпен қарайды. Егер 2019 жылы біз 120 мың оқушыға шаққанда 120 мың тыйым салынған затты алып қойсақ, іс жүзінде әрбір тапсырушының телефоны болған. Өткен жылы біз 120 мың оқушыға шаққанда небәрі 2,5 мың телефон тауып, олардың барлығының нәтижелері жойылды.
Естеріңізге сала кетейін, 2020 жылы біз жасанды интеллект жүйесін де қолдана бастадық. Бұл тестілеуден кейін өткізілетін бейнежазбаларды талдау. Өткен жылы ҰБТ тапсыру кезінде тыйым салынған заттарды қолданғаны үшін 100 талапкер гранттан айырылды.
Биыл ҰБТ өткізуге қанша қаражат бөлінді?
Егер бұрын ҰБТ-ға кітапшалар мен жауап парақтарын басып шығарудан 1,5 млрд теңге талап етілсе, қазір электрондық форматқа көшу есебінен шығындар айтарлықтай қысқарды. Шығындар әрине болады, бірақ анағұрлым азырақ.
Неге дәл 2021 жылы ҰБТ-ны электронды форматта өткізу туралы шешім қабылданды. Бұл пандемиямен байланысты ма?
Бұл пандемиямен байланысты емес. Тек сапалы жаңа деңгейге өту керек. Біз бұл форматты мектеп педагогтарында апробацияладық, олардың біліктілік тестін тапсыратынын білесіздер, сондықтан ҰБТ тапсыру кезінде неге осы форматты пайдаланбасқа. Сонымен қатар, бұл ыңғайлы, енді мектеп оқушылары үшін көптеген артықшылықтар болады.